Turgay ÖZBEK - DÜNYA HALİ
  Güncelleme: 11-03-2021 16:26:00   26-07-2020 23:16:00

“VELAYET'TEN SİYASET'E ŞEYH BEDREDDİN”

Okuduğum kitabın adı ?Velayet'ten Siyaset'e Şeyh Bedreddin?. Kitabın ilk baskısı 2018 yılında Ötüken Yayınları tarafından yapılmış. ISBN 978-605-155-726-7.

Kitabın yazarı Prof. Dr. Ahmed Güner Savaş'ın esas ilgi alanı "İktisat Teorisi" olup bu alanda çok sayıda kitabı yayınlanmış. Şeyh Bedreddin hakkındaki bu kitabının önsözünde ise şöyle diyor yazar; "Şeyh Bedreddin gerçeği, daha üniversite yıllarımdan itibaren, fakirhânede dedemin miras bıraktığı kitaplar arasında çıkan, rik'a hattı ile kendisinin istinsah ettiği {kopyasını çıkardığı} Arapça Varidat'ıyla beni teslim almıştı. Dedem … , İstanbul Darulfünûnu'nda hukûk tahsil etmiş bir Osmanlı münevveriydi."

Çok sayıda uzun dipnotlarla bezenmiş 463 sayfalık bu kitap, bir doktora tezi kalibresinde. Yazar, bugüne kadar Şeyh Bedreddin hakkında yayınlanmış kayda değer tüm yerli ve yabancı kaynakların karşılaştırmasını kendi değerlendirmeleriyle zenginleştirmiş. Şeyh Bedreddin'in çeşitli (mutasavvıf, fakih, iktisadi, siyasi, kadıasker gibi) açılardan incelendiği bu kitapta, her bölümün iç bütünselliği açısından zaman zaman tekrarlar kaçınılmaz olmuş ki yazar da zaten bu konuda okuyucu baştan uyarıyor. Kitabın dili çoğunlukla günümüz Türkçesi olmakla birlikte, yer yer kanaatlerin tam ve doğru ifade edilebilmeleri için Eski Türkçe ifadelerin kullanılması kaçınılmaz olmuş. Bunun yanı sıra, eski eserlerden yapılan alıntıların günümüz Türkçesine çevirileri dipnotlarda çoğu zaman yapılmamış. Bu iki husus, Eski Türkçe ile aşina olmayan okuyucuları yorabilir.

Kitabın yazarı Prof. Savaş'a göre, "Önce, Sultan I. Bâyezîd devri âlimi, sonra, Fetret Devri'nin mutasavvıf-fakihi, bunu takiben Mûsâ Çelebi'nin kadıaskeri ve nihâyet, Sultan I. Mehmed devrinde de devlete karşı tertip edilen bir kalkışmanın başı olduğu ileri sürülen ve idam edilen Şeyh Bedreddin hakkında, genel kabul görecek, tutarlı ve kalıcı bir değerlendirmenin yapılabilmesi gerçekten zordur."

{Yazarın kanaatince, Şeyh Bedreddin'e göre} "Allah, özgür bireyi … muhatap almakta ve Kur'ân-ı Mübîn de, her bireye, insan-Allah ilişkisini kurmak mükellefiyetini getirmektedir. … vahyin tamamlanma sürecinde, Hz. Muhammed'le temsil olunan teokratik yapı bitmiş, yerine seçme ve seçilmeye dayalı, demokratik bir yapıya kapı açılmıştır. … {Ancak sonrasında,} idârede yeniden cahiliye devrine dönülmüştür. … Hakk'ın 'birey'i [norm] ile Osmanlı devleti'nin bireyi [reel] tam bir çatışma halindedir. … Osmanlı'da … , 'devlet, uslu ve uysal bendeler ister.' İşte Şeyh Bedrettin'in karşı olduğu tablo budur. … onun iktisat anlayışının temelinde, sanılanın aksine, bireysel mülkiyet, … siyasal düşüncesinin temelinde de seçilmiş [âdil] halife vardı. O, içinde bulunduğu Osmanlı toplumunu bireysel hürriyetlere kapalı, yönetimini de seçilmemiş âsî [bâğî] idarecilerden ibaret görüyordu."

"Şeyh'in inanç sistemine göre, Allah, küllî rızkı verendir, ancak bunun dağılımını insan-insan ilişkisine bırakmıştır. Dolayısıyla, alış-verişi helâl kıldığı içindir ki, rızka vasıta olarak, piyasa mekanizmasında oluşan fiyatların esnekliği kaçınılmazdır. … Osmanlı Hûkukî Muhiti'nin, narh yoluyla piyasaya müdahalesi, İslâmî değildir. … Allah'ın insanlara takdir ettiği rızık içinde, mülkiyet hakkı da vardır." Kardeşi Süleyman Çelebi'nin vefatı sonrası Rûmeli'nde üç yıllık tam istiklale sahip olan Mûsâ Çelebi'nin {aslen gönülsüz} kadıaskeri olarak Şeyh, inaçları doğrultusunda, vakıf gelirlerinin bir kısmını yoksul Türklere, derebeyleşmeyi önlemeye yönelik olarak da timarları yeniden topraksız köylüye dağıtmıştı.

Eko-politik düzlemdeki tüm Osmanlı karşıtlığına rağmen, Şeyh Bedreddin'in İzmir-Aydın'daki Börklüce Mustafa isyanı ile doğrudan ya da dolaylı bir bağının olduğunun ortaya konamadığı kanaatindedir yazar Prof. Savaş. Zaten Börklüce'in ortak mülkiyet kavramı da Şeyh'in, Kur'ân kaynaklı özel mülkiyet inancına da terstir. Börklüce Mustafa, Şeyh Bedreddin'in devlet işlerinde kethüdası ve evinin kâhyası olmakla birlikte, "Şeyh Bedreddin'in halifesi olmamıştır" ki zaten "halîfelerinin kimler olduğuna dâir bir açıklık da yoktur".

İznik sürgününden Kastamonu'ya İsfendiyâr Beyliğine firar eden Şeyh Bedreddin, kendini bir dizi sürüklenmeler {/muhtemelen komplolar} sonucunda Eflâk üzerinden Deliorman isyanının içinde bulmuştur ki, Sultan I. Mehmed'in galibiyeti Şeyh'in 1418 yılında Serez'deki sonunu hazırlamıştır.

Doktora tezi kalibresindeki bu kitap bu güne kadar Şeyh Bedreddin hakkında çeşitli (ve muhtemelen bir biri ile tamamen çelişen) yazılar okuyan kişilerin kendi kanaatlerini oluşturabilmeleri için eşsiz bir kaynak.

  FACEBOOK YORUM
Yorum
  YAZARIN DİĞER YAZILARI
BİZİ TAKİP EDİN
  • Tüm Anketler
    İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI KİM OLMALI?
    YUKARI